Rekultywacja terenów
pogórniczych

„Rekultywacja terenów pogórniczych jest tym etapem działalności górniczej, która z jednej strony rekompensuje niekorzystne zmiany powodowane tą działalnością, a z drugiej w wielu przypadkach jest początkiem nowego, często bardziej atrakcyjnego sposobu zagospodarowania terenu. Do takiego wniosku upoważnia analiza dokonywanych rekultywacji przez górnictwo odkrywkowe minionych lat.” *

Słowa te z powodzeniem można odnieść do kopalni Konin, która jako pierwsza w branży przystąpiła do rewitalizacji gruntów poodkrywkowych. Już w latach 1960 nawiązała współpracę ze środowiskiem naukowym: Katedrą Gruntoznawstwa AGH w Krakowie i Zakładem Ochrony Środowiska Rejonów Przemysłowych PAN w Zabrzu, który w 1970 roku uruchomił w kopalni Konin Stację Doświadczalną Terenów Pogórniczych. Placówką tą przez wiele lat kierował prof. dr hab. Jan Bender, po nim ośrodek – już jako Katedrę Gleboznawstwa i Rekultywacji Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu- przejęła prof. Mirosława Gilewska.

Efektem współpracy górników i naukowców jest wzorzec rekultywacji rolnej, znany jako Model PAN lub koncepcja gatunków docelowych. W myśl tej formuły podstawowym zabiegiem rekultywacyjnym jest naprawa chemizmu gruntu poprzez odpowiednie nawożenie, a następnie naprawa właściwości fizycznych surowej skały. Autorzy koncepcji twierdzą, że rośliną pionierską może być prawie każda roślina uprawna lub prawie każdy gatunek lasotwórczy, zalecają także stosowanie płodozmianów rekultywacyjnych. Zasady te dowodzą, że o procesach glebotwórczych i produktywności powstającego agrosystemu decydują prowadzone metody rekultywacji i sposób zagospodarowania gruntów na zwałowisku.

Zabiegi rekultywacyjne polegają na nadaniu lub przywróceniu gruntom zdegradowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych, dzięki czemu obszary te mogą zostać dalej zagospodarowane. Osiągnięcie tego celu wymaga rozłożenia procesu rewitalizacji w czasie. Najwcześniejszy etap realizowany jest jeszcze w fazie projektu inwestycji, w którym określa się kierunki i zasięg przyszłej rekultywacji. Etap drugi to rekultywacja techniczna, polegająca między innymi na ukształtowaniu rzeźby terenu, regulacji stosunków wodnych, umocnieniu skarp, budowie sieci dróg dojazdowych i przepustów, a także odtworzeniu wierzchniej warstwy gleby metodami technicznymi.
Etap trzeci obejmuje obudowę biologiczną zboczy i wierzchowin oraz zainicjowanie procesów glebotwórczych poprzez wprowadzenie odpowiedniej roślinności i przeprowadzenie prac umożliwiających wytworzenie warstwy gleby o pożądanej aktywności biologicznej.

Wszystkie te zabiegi sprawiają, że „opinia o przemyśle wydobywczym węgla brunatnego jako dewastatorze środowiska zmienia się i w coraz większym stopniu dostrzegana jest jego rola jako odtwórcy walorów krajobrazowych i właściwości produkcyjnych wcześniej zdewastowanych terenów. Nierzadko na takich obszarach można uzyskać walory produkcyjne, przyrodnicze i krajobrazowe lepsze od tych, jakie były przed rozpoczęciem eksploatacji. Rekultywację zaczęto uznawać za integralną część działalności górniczej w toku której (…) następuje odtworzenie tych przekształconych elementów środowiska, które warunkują jego racjonalne zagospodarowanie i użyteczność społeczną.” **

Zabiegom rewitalizacyjnym podlegają wszystkie grunty przekształcane przez kopalnię, działania te stanowią najważniejszą działalność spółki po zakończeniu eksploatacji węgla. Zasięg tych zabiegów jest imponujący, ich formy zróżnicowane, a efekty wysoko oceniane przez polskich i zagranicznych ekspertów.

Rekultywacja wykonywana jest w ciągu pięciu lat od zakończenia działalności przemysłowej. Kopalnia Konin prowadzi rekultywację o kierunku rolnym, leśnym, wodnym, rekreacyjno-sportowym i specjalnym. Kierunki rewitalizacji zawsze są uzgadniane z gminą, a wiele projektów zostało zrealizowanych na specjalne życzenie lokalnych mieszkańców.

* Kasztelewicz Zbigniew: Rekultywacja terenów pogórniczych w polskich kopalniach odkrywkowych, Kraków 2010
** Wójcik Jerzy, Krzaklewski Wojciech: Rekultywacja leśna czynnikiem bioróżnorodności ekosystemów na terenach pogórniczych, Konin 2012