Fot. 1 – Odkrywka Morzysław, początek lat 1950
Fot. 2 i 3 – W dawnym wyrobisku odkrywki powstał Park 700-lecia, rok 2017
Węgiel ze złoża Morzysław wydobywano już w czasie wojny, jednak eksploatacja na skalę przemysłową rozpoczęła się w 1945 roku, kiedy polska załoga przejęła od okupantów odkrywkę oraz obiekty powstającej brykietowni i niewielkiej elektrowni. Początkowo surowiec sprzedawano miejscowej ludności, a od 1946 roku produkowano z niego także brykiety. Węgiel wykorzystywany był również do produkcji prądu elektrycznego na potrzeby kopalni i miasta.
Węgiel wydobywano za pomocą niewielkich koparek jednoczerpakowych, na terenie odkrywki surowiec był transportowany kolejką łańcuchową, a dalej przewożony kolejką linową. Odkrywka Morzysław działała do 1953 roku, wydobyto z niej 1 mln ton węgla. W miejscu dawnego wyrobiska znajduje się dzisiaj Park 700-lecia z terenami rekreacyjnymi i ośrodkiem sportowym.
Zasoby niewielkiego złoża Morzysław szybko się wyczerpały, rozpoczęto wówczas eksploatację drugiej odkrywki – Niesłusz. Działała ona w latach 1953 – 1961, w tym czasie wydobyto z niej 4 mln ton węgla.
Uruchomienie odkrywki wymagało osuszenia jeziora Niesłusz i oczyszczenia jego dna z zalegającego tam mułu. W latach 1950 było to bardzo trudne technicznie zadanie.
Po zakończeniu eksploatacji węgla w miejscu wyrobiska kopalnia przygotowała nieckę, która początkowo miała być wykorzystana do budowy boiska sportowego. Jednak ostatecznie w tym miejscu powstało jezioro Zatorze o podobnej wielkości, co dawny akwen (18,5 ha). Otoczenie jeziorka zostało ciekawie zagospodarowane – powstały tam alejki spacerowe, ścieżki rowerowe i place zabaw. Dawny obszar górniczy został zrekultywowany i jest atrakcyjnym terenem rekreacyjnym dla mieszkańców osiedla Zatorze.
W pobliżu, również na terenie poodkrywkowym, powstał kompleks handlowy i ogródki działkowe.
Odkrywka Gosławice funkcjonowała w latach 1957 – 1974, wydobyto z niej prawie 39 mln ton węgla. Była pierwszą konińską odkrywką, na której zastosowano nowoczesne na owe czasy maszyny – wielkogabarytowe koparki i zwałowarki o dużej wydajności, unowocześniono także transport surowca. Na odkrywce pracowały dwie koparki nadkładowe GZUT W-750 oraz Ds 1120, dwie koparki węglowe SchRs 315 oraz Rs 400, a także zwałowarka As 1120. Zakupiono również lokomotywy elektryczne LEW.
W dawnym wyrobisku powstało jezioro Czarna Woda o powierzchni 32,5 ha. Teren wokół zbiornika został wyplantowany i obsadzony drzewami i krzewami. Sam akwen i jego otoczenie stanowi popularne miejsce rekreacyjne dla mieszkańców Konina. Obok jeziora Czarna Woda znajduje się także mniejszy zbiornik (3,8 ha), powstały w miejscu osadnika wody przemysłowej z brykietowni. Zagospodarowanie tego terenu stanowiło część powstającej strefy ochronnej rejonu przemysłowego Konina.
Po wybudowaniu Elektrowni Konin w 1958 roku oraz Elektrowni Pątnów w latach 1967-69 nastąpił wyraźny wzrost zapotrzebowania na węgiel. Konieczne okazało się uruchamianie kolejnych odkrywek. Jako pierwsza powstała odkrywka Pątnów, która rozpoczęła eksploatację węgla w 1962 roku, zakończyła ją w 2001. W tym czasie wydobyto prawie 130 mln ton węgla.
Aby sprostać potrzebom elektrowni i zwiększyć wydobycie, zakupiono nowe maszyny: koparki Rs 400 i D 1120 oraz zwałowarkę As 1120. Na odkrywce Pątnów do 1996 roku, najdłużej w kopalni Konin, działało odwodnienie podziemne; pracowały tam cztery szyby główne o głębokości 38-69 m. Podziemne chodniki odwadniające na Pątnowie miały łącznie długość 102 km, w całej kopalni ich długość przekraczała 370 km. Obecnie odwodnienie złoża prowadzone jest za pomocą studni głębinowych.
Teren po odkrywce Pątnów został poddany rekultywacji o kierunku leśnym i rolnym. W wyrobisku końcowym powstał zbiornik wodny o powierzchni 360 ha, który dziś stanowi własność prywatną.
Eksploatacja węgla na odkrywce Kazimierz trwała od 1965 do 2011 roku. Odkrywka czerpała ze złoża Pątnów III, z którego wydobyto 131 mln ton surowca. Obszar eksploatacji podzielony była na dwa pola: Kazimierz Południe, tam wydobycie zakończono w 1997 roku, oraz Kazimierz Północ, który działał do roku 2011.
Na odkrywce Kazimierz, jako pierwszej w kopalni Konin, do odstawy nadkładu i węgla zastosowano układ technologiczny KTZ (koparka – taśmociąg – zwałowarka). Nowa technologia zwiększała czas pracy koparek i zwałowarek, redukowała koszty utrzymania torów kolejowych, zmniejszała zużycie energii elektrycznej i znacznie skracała czas transportu; wprowadzono ją zatem na pozostałych odkrywkach.
Zrekultywowany teren po odkrywce Kazimierz Południe zajmuje 110 ha. Powstał tam zbiornik wodny o powierzchni 65 ha, podzielony na dwie części, którego skarpy umocniono geowłókniną i geokratą. Na obszarze zrekultywowanego zwałowiska wewnętrznego tej odkrywki znajduje się lotnisko Aeroklubu Konińskiego. Zgodnie z planem zagospodarowania terenu po odkrywce Kazimierz Północ w jej wyrobisku końcowym utworzony zostanie akwen o powierzchni 520 ha.
Jóźwin jest najstarszą czynną odkrywką PAK KWB Konin, działąjącą od 1971 roku. Rozpoczęciu pracy przez tę odkrywkę towarzyszyło spektakularne wydarzenie – transport koparki SchRs 315 z Gosławic przez Jezioro Gosławskie, oddzielające obie odkrywki. Ważąca 620 ton maszyna przepłynęła jezioro na promie zbudowanym z pontonów. Operację przeprowadzili fachowcy z kopalni przy współpracy z wojskiem. O tej bezprecedensowej przeprawie pisała prasa krajowa i zagraniczna.
Węgiel wydobywany był początkowo z Jóźwina I zlokalizowanego na złożu Pątnów II, później wydobycie prowadzono z Jóźwina II A w północnej części złoża Pątnów III. Od 1999 roku trwa eksploatacja złoża Pątnów IV, na odkrywce Jóźwin II B, będzie ona prowadzona do 2020 roku. Przy zdejmowaniu nadkładu na tej odkrywce pracują, między innymi, największe koparki w kopalni Konin – dwie maszyny typu SRs 1800, zwane „hiszpankami”.
Teren po odkrywce Jóźwin II A zrekultywowany został w kierunku rekreacyjno-sportowym, przy wykorzystaniu funduszy unijnych powstał tam Park Rekreacji i Aktywności Fizycznej. W skład kompleksu rekreacyjnego, zwanego popularnie Maltą Bis, wchodzi zbiornik wodny, plaża, amfiteatr, liczne ścieżki spacerowe i rowerowe, park linowy, plac zabaw dla dzieci i chata grillowa. W znajdującym się w pobliżu budynku dawnej dyspozytorni utworzono hostel Kleczewska Malta. Natomiast dawne osadniki kopalniane zostały wykorzystane jako miejsce do wędkowania, „Łowisko u Roberta” często odwiedzają amatorzy łowienia ryb, przyjeżdżający z Kleczewa i okolic.
Na obszarze po odkrywce Jóźwin IIB powstanie między innymi jezioro o powierzchni 440 ha.
Odkrywka Lubstów działała od 1982 do 2009 roku, przez ten czas wydobyto 107 mln ton surowca, pod koniec XX wieku pochodziło stąd 40% konińskiego węgla. Złoże Lubstów miało wyjątkowe cechy – grubość pokładu węgla dochodziła miejscami do 90 m, był to zatem najgrubszy pokład w naszym w zagłębiu. W latach 1990 była to również najgłębsza odkrywka węgla brunatnego w Polsce, osiągnęła poziom –55 m n.p.m. przy rzędnej terenu +103 m n.p.m.
W Lubstowie zastosowano nowoczesne maszyny: niemiecką koparkę SchRs 900 oraz koparkę polskiej produkcji KWK 1500. Zwałowanie odbywało się przy wykorzystaniu zwałowarki A2RsB 8800. Wszystkie te maszyny znalazły zastosowanie na obecnie funkcjonujących odkrywkach.
Zwałowisko zewnętrzne Lubstowa jest przykładem rekultywacji rolnej i leśnej – powstał tam las o powierzchni 70 ha. Przeważającym kierunkiem rekultywacji zwałowiska wewnętrznego jest kierunek rolny, natomiast w wyrobisku końcowym powstaje zbiornik wodny, którego powierzchnia wyniesie około 480 ha. Zbocze akwenu zostało wzmocnione krzewami i trawą, zastosowano także dodatkowe zabezpieczenie w postaci hydrożelu. Wyznaczone zostały ścieżki rowerowe i spacerowe. Projekt zagospodarowania terenu wokół jeziora, uzgodniony z władzami gminy Sompolno, przewiduje stworzenie bazy dla turystyki, żeglarstwa i sportów motorowodnych.
Odkrywka Drzewce pracuje od 2005 roku. Jej zasoby przemysłowe wynoszą 35 mln ton. Złoże węgla brunatnego składa się z już wyeksploatowanych pól Bilczew i Drzewce A oraz pola Drzewce B, na którym obecnie prowadzone jest wydobycie. Na odkrywce zastosowano nowatorską technologię zwałowiska tymczasowego, co pozwoliło znacznie zmniejszyć objętość zwałowiska zewnętrznego (do 4 mln m3).
Niemal od początku istnienia odkrywki prowadzone są na jej terenie prace rekultywacyjne, w postaci nasadzeń sosny, brzozy i robinii akacjowej. Leśny kierunek rekultywacji został podyktowany występowaniem w nadkładzie głównie utworów piaszczystych. Plan zagospodarowania obszaru pogórniczego przewiduje także utworzenie w wyrobisku końcowym akwenu o powierzchni 125 ha. W miejscu pola Bilczew powstał dodatkowy zbiornik wodny o powierzchni 33 hektarów, zgodnie z postulatem gminy Kramsk. Na prośbę tej gminy zmieniono kierunek rekultywacji terenu po Bilczewie z leśnej na wodną.
Zdejmowanie nadkładu na odkrywce Tomisławice rozpoczęto w maju 2010 roku. Złoże to zalega w większości na terenie gminy Wierzbinek, w województwie wielkopolskim. Zasoby przemysłowe oszacowano na 41 mln ton.
Roboty górnicze na Tomisławicach poprzedził transport maszyn z zamkniętej odkrywki Lubstów. Trasę o długości ponad 13 km w ciągu 13 dni przejechały: zwałowarka A2 RsB 8800, koparka KWK 1500s, koparka ESz 5/45 oraz dziewięć stacji napędowych. Park maszynowy Tomisławic uzupełniła nowa koparka kompaktowa KWK 250L z przenośnikiem samojezdnym PGOT 1250 oraz zmodernizowane koparki SRs 1200 i Rs 560.
Eksploatacja węgla na tej odkrywce prowadzona jest od września 2011 r. Odstawa surowca do elektrowni odbywa się przy wykorzystaniu transportu samochodowego i kolejowego. Zakończenie wydobycia nastąpi około roku 2030.
Już od chwili rozpoczęcia zdejmowania nadkładu na odkrywce prowadzone są prace związane z przyszłą rekultywacją techniczną wyrobiska. Po zakończeniu eksploatacji w miejscu odkrywki powstanie między innymi kompleks obiektów sportowo-rekreacyjnych oraz zbiornik wodny o powierzchni ponad 200 ha.
Uruchomienie odkrywki Ościsłowo jest niezbędne dla zapewnienia stałych dostaw węgla do Zespołu Elektrowni PAK.
Ma to istotne znaczenie nie tylko dla zachowania potencjału gospodarczego regionu konińskiego, ale i dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju. Atutem planowanej odkrywki jest fakt, iż stanowi ona naturalne przedłużenie obecnie funkcjonującej odkrywki Jóźwin.
